શ્રોત: ગ્રામિણ ટુડે ન્યુઝ, 24X7 વેબ પોર્ટલ
PM POSHANનો ઉદ્દેશ્ય ભારતમાં મોટા ભાગના બાળકો માટે બે મહત્ત્વની સમસ્યાઓનો ઉકેલ લાવવાનો છે, જેમ કે ભૂખ અને શિક્ષણ સક્ષમ આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 હેઠળ 0-6 વર્ષના બાળકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને કિશોરવયની છોકરીઓને સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે,:
પ્રધાનમંત્રી પોષણ શક્તિ નિર્માણ (PM POSHAN) યોજના જે અગાઉ મધ્યાહન ભોજન યોજના તરીકે ઓળખાતી હતી, તે એક કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના છે જે સરકારી અને સરકારી સહાયિત શાળાઓના બાલ વાટિકા અને I-VIII માં અભ્યાસ કરતા તમામ શાળાના બાળકોને આવરી લે છે. આ યોજના 5-11 વર્ષની વય જૂથના લગભગ 12 કરોડ બાળકોને આવરી લે છે, જેમાં દેશભરની 11.20 લાખ શાળાઓમાં અભ્યાસ કરતા બાલ વાટિકાના 22.6 લાખ બાળકો, પ્રાથમિકમાંથી 7.2 કરોડ અને ઉચ્ચ પ્રાથમિકના 4.6 કરોડ બાળકોનો સમાવેશ થાય છે.
PM POSHAN નો ઉદ્દેશ્ય ભારતમાં મોટા ભાગના બાળકો માટે બે મહત્ત્વની સમસ્યાઓનો ઉકેલ લાવવાનો છે, જેમ કે ભૂખ અને શિક્ષણ. જેમાં સરકારી અને સરકારી સહાયિત શાળાઓમાં બાલ વાટિકા અને I – VIII ના વર્ગોમાં અભ્યાસ કરતા બાળકોની પોષણની સ્થિતિમાં સુધારો કરવો, ગરીબ બાળકોને પ્રોત્સાહિત કરવા, જે વંચિત વર્ગના છે, શાળામાં વધુ નિયમિતપણે હાજરી આપવા અને વર્ગખંડની પ્રવૃત્તિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મદદ કરવા, ઉનાળાના વેકેશન દરમિયાન અને આપત્તિના સમયમાં દુકાળગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક તબક્કાના બાળકોને પોષણ સહાય પૂરી પાડવી સામેલ છે.
દર વર્ષે કેન્દ્ર સરકાર આશરે રૂ. 9,500 કરોડની ખાદ્ય સબસિડી સહિતની યોજના હેઠળ રૂ. 20,000 કરોડ ($ 2.5 બિલિયન) કરતાં વધુ ખર્ચ કરે છે. કોવિડ રોગચાળાને કારણે લોકડાઉનને કારણે શાળાઓ બંધ થવા દરમિયાન નોંધાયેલા તમામ બાળકોને ખાદ્ય સુરક્ષા ભથ્થું આપવામાં આવ્યું હતું.
2022-23 માટે યોજના હેઠળ 31 લાખ મેટ્રિક ટન અનાજની ફાળવણી કરવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ, 2013 હેઠળ ગરમ રાંધેલું ભોજન એ બાળકનો અધિકાર છે.
PM POSHAN હેઠળ, તમામ પાત્રતા ધરાવતા બાળકોને શાળાના તમામ દિવસોમાં ગરમ રાંધેલું ભોજન આપવામાં આવે છે, જેમાં પ્રાથમિક માટે 450 કેલરી અને 12 ગ્રામ પ્રોટીન અને ઉચ્ચ પ્રાથમિક વર્ગના બાળકો માટે 700 કેલરી અને 20 ગ્રામ પ્રોટીન હોય છે.
દેશભરની 4 લાખથી વધુ શાળાઓમાં ‘શાળા પોષણ ગાર્ડન’ વિકસાવવામાં આવ્યા છે. શાળાના બાળકોના આહારમાં પૌષ્ટિક લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી અને ફળોનો સમાવેશ કરવામાં આ ખૂબ જ મદદરૂપ છે.
‘તિથિ ભોજન’ ના રૂપમાં યોજનામાં સમુદાયની ભાગીદારી મજબૂત કરવામાં આવી છે. તિથિ ભોજન હેઠળ, સમુદાયના સ્વયંસેવકો જન્મદિવસ, વર્ષગાંઠ, રાષ્ટ્રીય મહત્વના દિવસો વગેરે પર ભોજન/વધારાની ખાદ્ય સામગ્રી વગેરે પ્રદાન કરે છે.
પૂરક પોષણ માટે જોગવાઈઓ કરવામાં આવી છે જેમ કે, યોજનાના ફ્લેક્સી ઘટક હેઠળ મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લાઓ અને એનિમિયા (એનએફએચએસ ડેટા મુજબ)નું વધુ પ્રમાણ ધરાવતા જિલ્લાઓમાં ફળો, ચિક્કી વગેરે સામેલ છે.
રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને યોજનાના અમલીકરણમાં મહિલા સ્વસહાય જૂથો (SHGs) અને ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનો (FPO) ની સંડોવણી વધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા છે. રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને પીએમ પોશન હેઠળ ગરમ રાંધેલા ભોજનની તૈયારીમાં બાજરીનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા છે.
PM પોષણ યોજનાનું ‘સામાજિક ઓડિટ’ દરેક જિલ્લા માટે ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું છે અને મોટા ભાગના રાજ્યોમાં હાથ ધરવામાં આવી રહ્યું છે. જાહેર સુનાવણી (જન સુનવાઈ) હાથ ધરવામાં આવી છે જેમાં પંચાયતના પ્રતિનિધિઓ, માતા-પિતા અને સામાન્ય સમુદાય ભાગ લે છે અને યોજનાના અમલીકરણ સંબંધિત મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરે છે.
“સક્ષમ આંગણવાડી અને પોષણ 2.0”
આંગણવાડી સેવાઓ (સક્ષમ આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 હેઠળ) એ પ્રારંભિક બાળપણની સંભાળ અને વિકાસ માટે વિશ્વના સૌથી મોટા અને અનન્ય કાર્યક્રમોમાંનો એક છે.
યોજના હેઠળ, લાભાર્થીઓ, 0-6 વર્ષના બાળકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને કિશોરવયની છોકરીઓને સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
7075 સંપૂર્ણ કાર્યરત પ્રોજેક્ટ્સ અને 13.91 લાખ AWC, 13.14 લાખ આંગણવાડી કાર્યકરો અને 11.67 આંગણવાડી સહાયકોના નેટવર્ક દ્વારા લાભાર્થીઓને સેવાઓ પૂરી પાડી રહી છે.
હાલમાં માર્ચ 2022 સુધીમાં, આ યોજના સમગ્ર દેશમાં કુલ 949.94 લાખ લાભાર્થીઓને આવરી લે છે.
આ યોજનાના ઉદ્દેશ્યો નીચે મુજબ છે: 0-6 વર્ષના બાળકોના પોષણ અને આરોગ્યની સ્થિતિમાં સુધારો કરવો, મૃત્યુદર, બિમારી, કુપોષણ અને શાળા છોડી દેવાનું ઘટાડવું, સ્વાસ્થ્ય દ્વારા બાળકના સ્વાસ્થ્ય અને પોષણની જરૂરિયાતોની સંભાળ રાખવાની માતાની ક્ષમતામાં વધારો કરવો. અને પોષણ શિક્ષણ, બાળ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા વિવિધ વિભાગો વચ્ચે નીતિ અને અમલીકરણનું અસરકારક સંકલન હાંસલ કરે છે, બાળકના યોગ્ય મનોવૈજ્ઞાનિક, શારીરિક અને સામાજિક વિકાસનો પાયો નાખે છે.
આંગણવાડી સેવાઓ હેઠળ લાભાર્થીઓને છ સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે, પૂરક પોષણ (SNP), પૂર્વ-શાળા બિન-ઔપચારિક શિક્ષણ, પોષણ અને આરોગ્ય શિક્ષણ, રસીકરણ આરોગ્ય તપાસ, રેફરલ સેવાઓ
SNP એ 300 દિવસ માટે ભલામણ કરેલ આહાર ભથ્થું (RDA) અને સરેરાશ દૈનિક સેવન (ADI) વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવા માટે આપવામાં આવતી મહત્વની સેવાઓમાંની એક છે.
