ઝારખંડના આદિવાસી નેતા થી લઈને મુખ્યમંત્રી અને સંસદ ભવન સુધી ની સફર :

શ્રોત: ગ્રામીણ  ટુડે ન્યુઝ, 24×7 વેબ પોર્ટલ:   

દિશોમ ગુરુ શિબુ સોરેન ને અંતિમ જોહાર..

ઝારખંડના આદિવાસી નેતા થી લઈને મુખ્યમંત્રી અને સંસદ ભવન સુધી ની સફર :

ગ્રામીણ ટુડે ન્યુઝ, તાપી: દિશોમ ગુરુ તરીકે જાણીતા અને ભારતીય રાજકારણી અને આદિવાસી દીગજ્જ નેતા શિબુ સોરેન જેઓ ઝારખંડ મુક્તિ મોરચાના દિગ્ગજ આદિવાસી નેતા અને ઝારખંડનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા રાજ્યસભાના સભ્ય હતા.
શિબુ સોરેનનો જન્મ ૧૧ જાન્યુઆરી ૧૯૪૪ ના રોજ બ્રિટિશ ભારતના બિહાર પ્રાંતના રામગઢ જિલ્લાના નેમરા ગામમાં સંથાલ જાતિમાં થયો હતો. પિતા સોબરન સોરેન અને માતાનુ નામ સોનામુની સોરેન હતુ. સોબરન એક આદિવાસી નેતા અને શિક્ષક પણ હતા જેમણે પોતાના સમાજ માટે શાહુકારો સામે અવાજ ઉઠાવ્યો હતો.
શિબુએ પોતાનું શાળાકીય શિક્ષણ તે જ જિલ્લામાં પૂર્ણ કર્યું. શાળાકીય શિક્ષણ દરમિયાન તેમના આંદોલનકારી પિતાની હત્યા ૨૭ નવેમ્બર ૧૯૫૭ના રોજ ના શાહુકારો દ્વારા રાખવામાં આવેલા ગુંડાઓ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તેમણે 15 વર્ષે શાળા છોડી દીધી અને લાકડાના વેપારી તરીકે કામ કર્યુ.

18 વર્ષની ઉંમરે તેમણે સંથાલ નવયુવક સંઘની રચના કરી.

૧૯૫૯નું વર્ષ…     “પાક આપણો છે, જમીન આપણી છે, હવે કોઈ તેને છીનવી લેશે નહીં.”

શિબુએ તેમના પિતા દ્વારા છોડવામાં આવેલા ચળવળના વારસાને અપનાવતી વખતે આ ગર્જના કરી.

“ખેતરોમાં જાઓ, તમારા પાક કાપો. જ્યાં સુધી આ ધનુષ્ય અને તીર અમારા હાથમાં છે, ત્યાં સુધી અમે જોઈશું કે કયો શાહુકાર તમને તમારા મહેનતના પૈસા લેતા રોકી શકે છે.”

સ્ત્રીઓ દાતરડા લઈને ખેતરમાં પ્રવેશી. પુરુષો ધનુષ્ય અને તીર લઈને ચોકી કરતા ઉભા રહ્યા.

આખી રાત ડાંગરની કાપણી ચાલી રહી હતી. સવારે જ્યારે શાહુકારો આવ્યા, ત્યારે આકાશમાં તીર ગુંજ્યા. શિબુએ બતાવેલી હિંમત આદિવાસીઓના પુનર્જાગરણમાં ક્રાંતિકારી ભૂમિકા ભજવવા લાગી. “ડાંગરની કાપણી” ચળવળે શિબુ સોરેનને “દિશોમ ગુરુ” (જંગલ/જમીનનો રક્ષક) બનાવ્યો.

1972માં બંગાળી માર્ક્સવાદી ટ્રેડ યુનિયનના નેતા એ.કે. રોય, કુર્મી-મહાતો નેતા બિનોદ બિહારી મહતો અને સંથાલ નેતા શિબુ સોરેને ઝારખંડ મુક્તિ મોરચાની રચના કરી.
જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હાલના બિહાર રાજ્યના પૂર્વ અને દક્ષિણ ભાગોમાંથી અલગ ઝારખંડ રાજ્ય બનાવવાનો હતો. તે લક્ષ્ય 2000 માં પ્રાપ્ત થયું હતું. સોરેને ઔદ્યોગિક અને ખાણ કામદારો અને પ્રદેશના લઘુમતી લોકોનો ટેકો મેળવીને JMM ના રાજકીય પાયાનો સફળતાપૂર્વક વિસ્તાર કર્યો. સોરેન જેએમએમના મહાસચિવ બન્યા. જેએમએમએ આદિવાસી જમીનો પાછી મેળવવા માટે આંદોલનોનું આયોજન કર્યું જે જમીન પચાવી પાડી હતી શાહુકારો એ લઈ લીધી હતી. તેઓએ જમીનોમાં બળજબરીથી કાપણી શરૂ કરી. શિબુ સોરેન જમીનમાલિકો અને પૈસા આપનારાઓ સામે સંક્ષિપ્ત ન્યાય આપવા માટે જાણીતા બન્યા, ક્યારેક પોતાની અદાલતો યોજી લોકો ને ન્યાય અપાવતા હતા.

૪ ઓગસ્ટ ૨૦૨૫ ના રોજ ૮૧ વર્ષની વયે દિલ્હી ખાતેની હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા. શિબુ સોરેનના નિધન વિશે રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુ, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને લોકસભામાં વિપક્ષના નેતા રાહુલ ગાંધીએ હેમંત સોરેનને મળીને તેમને સાંત્વન આપી હતી. ત્યારે દેશની પોલિટિકલ પાર્ટી ના નેતાઓ એ તેમના નામ આગળ “દિશોમ ગુરુ શિબુ સોરેન” નામનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો,
શીર્ષક ન તો કોઈ પુસ્તકમાં લખાયું હતું, ન તો તે ઝારખંડના લોકોના હૃદયમાંથી આવ્યું હતું, જે સંસદ દ્વારા આપવામાં આવ્યું હતું:(શિબુ સોરેન)

દિશોમ ગુરુનો અર્થ શું થાય છે?
દિશામ એક સંથાલી શબ્દ છે. જેનો અર્થ થાય છે, “દેશ અથવા સમાજ” અને ગુરુનો અર્થ થાય છે, “માર્ગદર્શક”. એટલે કે, દિશોમ ગુરુનો અર્થ થાય છે દેશ, રાષ્ટ્ર અને સમાજનો માર્ગદર્શક. સીએમ હેમંત સોરેને પોતાની X પોસ્ટમાં દિશોમ ગુરુનો અર્થ સમજાવ્યો છે. તેમણે પોતાની પોસ્ટમાં લખ્યું છે, “જ્યારે હું બાળપણમાં તેમને (પિતા શિબુ સોરેન) પૂછતો હતો કે બાબા, લોકો તમને દિશામ ગુરુ કેમ કહે છે? તો તેઓ હસતા હસતા કહેતા, “કારણ કે દીકરા, મેં ફક્ત તેમનું દુઃખ સમજ્યું અને તેમની લડાઈને મારી પોતાની બનાવી.” તે શીર્ષક ન તો કોઈ પુસ્તકમાં લખાયું હતું, ન તો તે ઝારખંડના લોકોના હૃદયમાંથી આવ્યું હતું, જે સંસદ દ્વારા આપવામાં આવ્યું હતું. ‘દિશોમ’ નો અર્થ થાય છે સમાજ ‘ગુરુ’ નો અર્થ થાય છે જે રસ્તો બતાવે છે. અને સાચું કહું તો, બાબાએ અમને ફક્ત રસ્તો બતાવ્યો નહીં, તેમણે અમને ચાલવાનું શીખવ્યું.”

હેમંત સોરેને પિતા શિબુ સોરેનના મૃત્યુ પામ્યાં બાદ પોતાની x પોસ્ટમાં લખ્યુ કે હું મારા જીવનના સૌથી મુશ્કેલ દિવસોમાંથી મેં ફક્ત મારા પિતાનો પડછાયો જ નહીં, પણ ઝારખંડના આત્માનો આધારસ્તંભ પણ ગુમાવ્યો. મેં તેમને ફક્ત ‘બાબા’ જ નહીં કહ્યા. તેઓ મારા માર્ગદર્શક, મારા વિચારોના મૂળ અને હજારો અને લાખો ઝારખંડીઓને સૂર્ય અને અન્યાયથી સુરક્ષિત રાખનારા જંગલના પડછાયા હતા.

શિબુ સોરેનનું આખું જીવન સંઘર્ષમાં વિત્યું: 

હેમંત સોરેને પોતાની x પોસ્ટમાં આગળ લખ્યું, “મારા બાબાની શરૂઆત ખૂબ જ સાદી હતી. નેમરા ગામમાં એક નાના ઘરમાં જન્મેલા, જ્યાં ગરીબી હતી, ભૂખમરો હતો, પરંતુ હિંમત હતી. તેમણે બાળપણમાં જ પોતાના પિતા ગુમાવ્યા. શાહુકારો, જમીનદારોના શોષણે તેમને એવી આગ આપી કે જેનાથી તેઓ જીવનભર સંઘર્ષશીલ બન્યા.”

મને ડર હતો, પણ બાબા ક્યારેય ડર્યા નહીં: હેમંત સોરેન

ઝારખંડના મુખ્યમંત્રી હેમંત સોરેને પોતાની x પોસ્ટમાં આગળ લખ્યું છે કે, મેં તેમને ખેડતા, લોકોની વચ્ચે બેઠેલા જોયા છે, તેઓ ફક્ત ભાષણો આપતા નહોતા, તેઓ લોકોના દુઃખમાં જીવતા હતા. મારા બાળપણમાં, મેં તેમને ફક્ત સંઘર્ષ કરતા જોયા હતા. મેં તેમને મોટા લોકો સાથે સ્પર્ધા કરતા જોયા હતા, મને ડર લાગતો હતો. પણ બાબા ક્યારેય ડર્યા નહીં,

સામાજિક લડત માં આરોપ:

23 જાન્યુઆરી 1975 ના રોજ, તેમણે “બહારના લોકો”, અથવા ‘બિન-આદિવાસી’ લોકોને ભગાડવા માટે ઝુંબેશ ઉશ્કેરવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. ઓછામાં ઓછા અગિયાર લોકો માર્યા ગયા હતા. સોરેન અને અન્ય અસંખ્ય લોકો પર આ ઘટના સંબંધિત વિવિધ ગુનાઓનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. લાંબી કાનૂની કાર્યવાહી પછી, સોરેનને 6 માર્ચ 2008 ના રોજ નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. જોકે, સંભવતઃ સંબંધિત ઉશ્કેરણીના આરોપો – જે 1974 માં અગાઉના બે મૃત્યુથી સંબંધિત છે તે હજુ પણ પેન્ડિંગ છે.
૧૯૭૭માં તેઓ પહેલી વાર લોકસભાની ચૂંટણી હારી ગયા. ૧૯૮૦માં તેઓ પહેલી વાર દુમકાથી લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા. તેમની સામે ધરપકડ વોરંટ જારી કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ તેઓ ૧૯૮૯, ૧૯૯૧ અને ૧૯૯૬માં પણ લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા. ૨૦૦૨માં, તેઓ રાજ્યસભામાં ચૂંટાયા હતા. તે જ વર્ષે પેટાચૂંટણીમાં તેમણે દુમકા લોકસભા બેઠક જીતી અને રાજ્યસભા બેઠક પરથી રાજીનામું આપ્યું. ૨૦૦૪માં તેઓ ફરીથી ચૂંટાયા.
ડો.મનમોહન સિંહ સરકારમાં તેઓ કેન્દ્રીય કોલસા મંત્રી બન્યા, પરંતુ ત્રીસ વર્ષ જૂના ચિરુડીહ કેસમાં તેમના નામે ધરપકડ વોરંટ બહાર પાડવામાં આવ્યા બાદ તેમને રાજીનામું આપવાનું કહેવામાં આવ્યું. તેઓ 69 આરોપીઓમાંના એક હતા, જેમના પર 23 જાન્યુઆરી 1975ના રોજ આદિવાસી અને મુસ્લિમો વચ્ચે થયેલા અથડામણમાં 10 લોકો (9 મુસ્લિમો સહિત) ની હત્યા કરવાનો આરોપ હતો. 24 જુલાઈ 2004ના રોજ તેમણે રાજીનામું આપ્યું. ન્યાયિક કસ્ટડીમાં એક મહિનાથી વધુ સમય વિતાવ્યા બાદ તેઓ જામીન મેળવવામાં સફળ રહ્યા; 8 સપ્ટેમ્બરના રોજ જામીન પર મુક્ત થયા, તેમને ફરીથી કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા અને 27 નવેમ્બર 2004ના રોજ કોલસા મંત્રાલય પાછું આપવામાં આવ્યું, જે ફેબ્રુઆરી/માર્ચ 2005માં ઝારખંડમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલા કોંગ્રેસ-જેએમએમ ગઠબંધનના ભાગરૂપે હતું.
તેઓએ ઝારખંડ ના ત્રીજા મુખ્યમંત્રી તરીકે સેવા આપી હતી, પ્રથમ ૨૦૦૫માં ૧૦ દિવસ માટે (૨ માર્ચથી ૧૨ માર્ચ સુધી), પછી ૨૦૦૮ થી ૨૦૦૯ સુધી, અને ફરીથી ૨૦૦૯ થી ૨૦૧૦ સુધી. જોકે, 2009ની શરૂઆતમાં તેમનું સ્વાસ્થ્ય બગડવાનું શરૂ થઈ ગયું હતું. 2010માં છઠ્ઠી વખત JMM પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયા – તેમણે તેમના પુત્ર હેમંત સોરેનને પક્ષમાં નેતૃત્વની ભૂમિકા સંભાળવાનો માર્ગ મોકળો કર્યો. 2020માં શિબુ સોરેન રાજ્યસભા માટે બીજી મુદત માટે ચૂંટાયા. 4 ઓગસ્ટ, 2025ના રોજ પદ પર હતા ત્યારે તેમનું 81 વર્ષની વયે દિલ્હી ખાતેની ગંગા રામ હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા.