કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે હાલની સરકારી કોલેજો અને હોસ્પિટલોમાં 10,000થી વધુ નવી તબીબી બેઠકો ઉમેરવાની મંજુરી આપી:

મુખ્ય બાબતો

• 24 સપ્ટેમ્બર, 2025ના રોજ મંત્રીમંડળની બેઠક દરમિયાન 75,000 તબીબી બેઠકો બનાવવાના લક્ષ્યાંકના ભાગ રૂપે 10,023 નવી તબીબી બેઠકોને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, જેમાં ₹15,034 કરોડના રોકાણનો સમાવેશ થાય છે.
• મેડિકલ કોલેજોની સંખ્યા 2013-14માં 387થી બમણી થઈને 2025-26માં 808 થઈ ગઈ છે, જેમાં અંડરગ્રેજ્યુએટ બેઠકોમાં 141% અને અનુસ્નાતક બેઠકોમાં 144%નો વધારો થયો છે.
• 2025ના નવા નિયમો અનુભવી સરકારી નિષ્ણાતોને ફરજિયાત રહેઠાણની આવશ્યકતાઓ વિના પ્રોફેસર બનવાની મંજૂરી આપે છે.
• આ પહેલ ખાસ કરીને વંચિત સમુદાયોને લક્ષ્ય બનાવે છે અને ભારતને સસ્તું આરોગ્યસંભાળ માટે વૈશ્વિક કેન્દ્ર તરીકે સ્થાન આપે છે.

પરિચય

1.4 અબજની વસ્તી ધરાવતો ભારત સાર્વત્રિક આરોગ્ય કવરેજ સુનિશ્ચિત કરવાના પડકારનો સામનો કરી રહ્યો છે. તાલીમ પામેલા ડોકટરો અને નિષ્ણાતોની અપૂરતી સંખ્યા દૂરના આદિવાસી વિસ્તારો અને ગામડાઓમાં રહેતા ઘણા લોકોને ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્ય સંભાળ મેળવવાથી રોકે છે.

આ મહત્વપૂર્ણ અંતરને ઓળખીને પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે તબીબી શિક્ષણ માળખાના અભૂતપૂર્વ વિસ્તરણ પર કામ શરૂ કર્યું છે. 24 સપ્ટેમ્બર, 2025ના રોજ કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે હાલની સરકારી કોલેજો અને હોસ્પિટલોમાં 10,000થી વધુ નવી તબીબી બેઠકો ઉમેરવાની એક સીમાચિહ્નરૂપ પહેલને મંજૂરી આપી, જે ચાર વર્ષમાં ₹15,304 કરોડના વ્યૂહાત્મક રોકાણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ મહત્વાકાંક્ષી પગલું આગામી પાંચ વર્ષમાં 75,000 વધારાની તબીબી બેઠકો બનાવવાના વ્યાપક વિઝનનો એક ભાગ છે.

દેશે છેલ્લા દાયકામાં તેના તબીબી માળખાગત સુવિધાઓનો નોંધપાત્ર વિસ્તાર કર્યો છે, છતાં માંગ પુરવઠા કરતાં આગળ વધી રહી છે.

તબીબી બેઠકોનું વિસ્તરણ

1.4 અબજ લોકો માટે સાર્વત્રિક આરોગ્ય કવરેજ સુલભ અને ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળ અને કુશળ અને ઉપલબ્ધ કાર્યબળ પર આધાર રાખે છે.

બધા માટે – ખાસ કરીને ગ્રામીણ, આદિવાસી અને દૂરના સમુદાયોમાં – ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળ સુલભ બનાવવા માટે પ્રધાનમંત્રી મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે 2028-29 સુધીમાં હાલની સરકારી કોલેજો અને હોસ્પિટલોમાં વધારાની 5,000 અનુસ્નાતક અને 5,023 અંડરગ્રેજ્યુએટ તબીબી બેઠકો બનાવવાને મંજૂરી આપી છે.

આ વિસ્તરણ માટે કુલ રોકાણ ₹15,034 કરોડ છે, જે 2025-26થી 2028-29 સુધીના સમયગાળાને આવરી લે છે. આમાંથી, 68,5%, એટલે કે ₹10,303.20 કરોડ, કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવશે, જ્યારે બાકીના ₹4,731.30 કરોડ રાજ્યો દ્વારા ફાળો આપવામાં આવશે. પ્રતિ બેઠક રોકાણ ₹1.5 કરોડ છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી આગામી પાંચ વર્ષમાં 75,000 વધારાની તબીબી બેઠકો ઉમેરવાનું લક્ષ્ય રાખે છે, અને 24 સપ્ટેમ્બર, 2025ના રોજ જારી કરાયેલ આ નવી મંજૂરી, તે લક્ષ્ય તરફ એક પગલું છે.

ફાયદા અને અસર

કુશળ તબીબી કાર્યબળ, ખાસ કરીને નિષ્ણાતોના ઉમેરાથી વંચિત સમુદાયોને ફાયદો થશે. હાલના માળખાગત સુવિધાઓનો ઉપયોગ ખર્ચ-અસરકારક છે અને સંતુલિત પ્રાદેશિક કાર્યબળ વિતરણને પ્રોત્સાહન આપે છે.

અન્ય ફાયદાઓ અને અસરોમાં સામેલ છે:

• તબીબી ઉમેદવારોને ભારતમાં તબીબી શિક્ષણ મેળવવા માટે વધુ તકો મળશે.
• તબીબી શિક્ષણની ગુણવત્તામાં સુધારો થશે અને તે વૈશ્વિક ધોરણો સાથે સુસંગત રહેશે.
• વધુ ડોકટરો અને નિષ્ણાતો સાથે, ભારત સસ્તું આરોગ્યસંભાળ પૂરી પાડવા અને વિદેશી વિનિમય વધારવા માટે એક મુખ્ય સ્થળ બની શકે છે.
• તબીબી શિક્ષણની સુવિધાથી વંચિત ગ્રામીણ અને દૂરના વિસ્તારોને સુલભ આરોગ્યસંભાળ મળશે.
• નવી પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ નોકરીઓનું સર્જન થશે (ડોક્ટરો, ફેકલ્ટી, પેરામેડિકલ સ્ટાફ, સંશોધકો, વહીવટકર્તાઓ અને સહાયક સેવાઓ).
• સુધારેલ આરોગ્યસંભાળ સુવિધા ભારતના સામાજિક-આર્થિક વિકાસને મજબૂત બનાવશે.
• રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં આરોગ્યસંભાળ માળખાનું સમાન વિતરણ કરવામાં આવશે.

ભારતની સમૃદ્ધ તબીબી માળખાગત સુવિધા

ભારતમાં સૌથી વધુ સંખ્યામાં મેડિકલ કોલેજો (808) છે અને તે વર્ષોથી તેના તબીબી શિક્ષણ માળખાનો વિસ્તાર કરી રહ્યું છે.

આજે, 1,23,700 MBBS (બેચલર ઓફ મેડિસિન, બેચલર ઓફ સર્જરી) બેઠકો છે. છેલ્લા દાયકામાં, 69,352 બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે, જે 127%નો વધારો દર્શાવે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, 43,041 અનુસ્નાતક બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે, જે 143%નો વધારો દર્શાવે છે.

પ્રધાનમંત્રી સ્વાસ્થ્ય સુરક્ષા યોજના હેઠળ બાવીસ નવી ઓલ ઈન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિસ (AIIMS)ને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય તમામ લોકો અને પ્રદેશો માટે સસ્તું અને વિશ્વસનીય તૃતીય આરોગ્યસંભાળ સુલભ બનાવવાનો અને દેશમાં તબીબી શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવાનો છે.

નવા ફેકલ્ટી ઉમેરવાની સુવિધા આપવા માટે, રાષ્ટ્રીય તબીબી આયોગે જુલાઈમાં મેડિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (ફેકલ્ટી લાયકાત) નિયમો, 2025ને સૂચિત કર્યું.

આ નિયમો લાયક ફેકલ્ટીની સંખ્યા વધારવા, સમગ્ર ભારતમાં મેડિકલ કોલેજોમાં અંડરગ્રેજ્યુએટ (MBBS) અને અનુસ્નાતક (MD/MS) બેઠકોના વિસ્તરણને સરળ બનાવવા અને આગામી પાંચ વર્ષમાં 75,000 નવી મેડિકલ બેઠકોના લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે રચાયેલ છે.

નવા નિયમો દ્વારા રજૂ કરાયેલા કેટલાક મુખ્ય સુધારાઓ આ પ્રમાણે છે:

• 220+ પથારી ધરાવતી બિન-શૈક્ષણિક સરકારી હોસ્પિટલોને હવે શિક્ષણ સંસ્થાઓ તરીકે નિયુક્ત કરી શકાય છે.
• 10 વર્ષનો અનુભવ ધરાવતા હાલના નિષ્ણાતોને એસોસિયેટ પ્રોફેસર તરીકે નિયુક્ત કરી શકાય છે, અને 2 વર્ષનો અનુભવ ધરાવતા નિષ્ણાતોને સહાયક પ્રોફેસર તરીકે નિયુક્ત કરી શકાય છે – ફરજિયાત સિનિયર રેસીડેન્સી વિના – જો તેઓ બે વર્ષમાં બાયોમેડિકલ રિસર્ચ (BCBR)માં મૂળભૂત અભ્યાસક્રમ પૂર્ણ કરે.
• NBEMS-માન્યતા પ્રાપ્ત સરકારી તબીબી સંસ્થાઓમાં ત્રણ વર્ષનો શિક્ષણનો અનુભવ ધરાવતા વરિષ્ઠ સલાહકારો પ્રોફેસરના પદ માટે પાત્ર છે.
• નવી સરકારી મેડિકલ કોલેજોને હવે એક સાથે અંડરગ્રેજ્યુએટ અને અનુસ્નાતક અભ્યાસક્રમો શરૂ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જે આરોગ્યસંભાળ વ્યાવસાયિકો અને શિક્ષણ ફેકલ્ટીના ઉત્પાદનને વેગ આપશે.
• શરીરરચના, શરીરવિજ્ઞાન અને બાયોકેમિસ્ટ્રી ઉપરાંત, માઇક્રોબાયોલોજી અને ફાર્માકોલોજી વિભાગો હવે MSc-PhD લાયકાત ધરાવતા ફેકલ્ટીને રાખી શકે છે.
• હાલમાં વ્યાપક વિશેષતા વિભાગોમાં કાર્યરત સુપરસ્પેશિયાલિટી લાયકાત ધરાવતા ફેકલ્ટીઓને તેમના સંબંધિત સુપરસ્પેશિયાલિટી વિભાગોમાં ઔપચારિક રીતે ફેકલ્ટી તરીકે નિયુક્ત કરી શકાય છે.

 નિષ્કર્ષ

10,023 વધારાની તબીબી બેઠકોની તાજેતરની મંજૂરી એ ભારતમાં સાર્વત્રિક આરોગ્યસંભાળ પ્રાપ્ત કરવા તરફનું બીજું પગલું છે, અને છેલ્લા દાયકામાં દેશની વિવિધ પહેલ પર આધાર રાખે છે. આ ભારત સરકારની આરોગ્યસંભાળ વ્યાવસાયિકોની તીવ્ર અછતને દૂર કરવાની પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને આદિવાસી સમુદાયોમાં, જે ભારતને વૈશ્વિક તબીબી કેન્દ્ર બનવા સક્ષમ બનાવે છે.

આના દૂરગામી પરિણામો આવશે: તબીબી શિક્ષણના ધોરણોમાં સુધારો, આરોગ્યસંભાળ ક્ષેત્રોમાં રોજગારીની તકોમાં વધારો, અને સૌથી અગત્યનું, લાખો નાગરિકો માટે આરોગ્ય પરિણામોમાં સુધારો જેમને હંમેશા ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળની પહોંચનો અભાવ રહ્યો છે.